چنگ

چنگ كهن ترین ساز زهی ایرانی می باشد و نام آن بیش از هر ساز دیگر در كتابها آمده و نقش آن در آثار باستانی زیادی بجا مانده است. ايران سرزمين افسانه‌اي چنگ، که در جايجاي ادبيات و فرهنگ رد پاي آن را مي‌توان ديد، سمبل اختراع اين ساز در جهان مي‌باشد.

قديمي‌ترين آثار چنگ، این ساز افسانه‌اي دراين مرز و بوم کشف گرديده و از اين خطه به تمام فرهنگ‌هاي باستاني وارد شده است. چنگ در سومر جايگاه كاملا ديني و محترمي داشته است. طرح آن به‌شكل كمان مي‌باشد و سيم‌ها از بازوي عمودي به بازوي افقي كاسه ساز وصل مي‌شده است. نوع ابتدایی آن شكل مثلث و شامل یك تخته و یك میله چوبی است. سیم های این ساز ۸ یا ۹ تا بوده که به موازات وتر این مثلث قائم الزاویه بین تخته و میله امتداد یافته است . یك سر سیم ها به تخته وصل می شده و انتهای دیگر آن دور میخها یا گوشی هایی كه روی میله چوبی قرار داشته پیچیده میشده و باقی مانده آن سیمها از طرف دیگر آویزان بوده است .

شکوفایی چنگ در سرزمین پارس ها همراه با نوآوری آن به 3000 سال پیش از میلاد باز
می گردد. بر اساس اسنادی كه از سنگ تراشی بابلیان و آشوریان بدست آمده چنین برمی آید كه در هشت قرن پیش از میلاد مسیح انواع و اقسام سازهای مختلف در نواحی مزبور به مراحل ترقی رسیده و در دست نوازندگان بوده است.

چنگهایی كه در دوره های اخیر تاریخ بابل و آشور نقش شده از حیث شكل و طرز گرفتن و نواختن با چنگهای دوره های قدیم تفاوت بسیار دارد . برتعداد سیمها نیز افزوده شد. جعبه صوتی این نوع چنگ گاهی مستقیم و بدون انحنا و در موارد دیگر منحنی بوده است .

طرز نواختن این ساز نیز تغییر كرده به این معنی كه آنرا طوری می گرفتند كه سیمها تقریباً عمود بر زمین باشد یعنی به خلاف قدیم كه میله چوبی كه به موازات زمین بود ولی سیمها عمود بر زمین نبود. نكته دیگر اینكه در نواختن این نوع چنگ زخمه بكار برده نمیشد بلكه آنرا با دست می نواختند و هر دو دست در نواختن آن دخیل بود.

در دوره ساسانیان چنگ معروفترین و محبوبترین سازها بوده است و در شاهنامه فردوسی نیز از آن فراوان نام برده شده است . نكیسا موسیقیدان معروف در بار خسرو پرویز در نواختن آن مهارت تام داشته است .

ایرانیان قدیم نوعی از چنگ را ون می گفتند . چنگ امروزی دارای سه قسمت متمایز : گردن ، ستون و جعبه طنینی است . زه ها از گردن ساز به موازات ستون ممتد و به جعبه طنینی متصل می باشند . چنگ را با فشار دادن كف دست بر روی سیم و یا لمس كردن ویا چنگ زدن به زه های آن به صدا در می آورد. چنگ مثلث در اواخر قرون وسطی در اروپای غربی رایج بود . در سال ۱۷۲۰ در باواریا ، پدال هایی در پایه چنگ تعبیه شد و این امر برقدرت فنی چنگ افزود. در سال ۱۸۱۰ سباستین آرا چنگ را به شكل امروزی تكمیل نمود و بدین وسیله نواختن همه گامهای بزرگ و كوچك را ممكن ساخت و از آن به بعد چنگ در اركستر معمول گردید . چنگ جدید ۴۷ سیم و ۷ پدال دارد .

چنگ نام یكی از نتهای موسیقی نیز هست كه ارزش زمانی آن ۸/۱ نت گرد می باشد چنگ در میان اعراب پیش از اسلام نیز ساز شناخته شده بود . در ادوار مختلف تاریخی و در سرزمین های دور از یكدیگر شكل های خاصی به خود گرفته است . اهالی شمال افغانستان به (زنبورك) چنگ می گویند در صورتی كه از بك های ترك زبان آسیای میانه به نوعی سنتور ایرانی (چنگ) می گویند

(حافظ)
رباب و چنگ به بانگ بلند می گویند                      كه گوش و هوش به پیغام اهل راز كنید