درباره تار یحیی

یحیی نابغه ی هنر تار سازی  سنتی ایران (1876-1932 ه.ق)

در ایام قدیم نسلی از ساز سازان سنتی در ایران به وجود آمدند، که در کارشان مهارت زیادی پیدا کردند و به مرحله ی استادی رسیدند. در همین زمان در خانواده ای هنرمند در جلفای اصفهان کودکی پا به عرصه وجود می گذارد که نام آوانس آبکاریان را برایش انتخاب می کنند. آوانس بعدها به یحیی تار ساز معروف شده و شهرت وی به گونه ایست که هر تاری را منسوب به تار یحیی می داند و افتخار می کند. تار با نام یحیی عجین شده و از هم جدا شدنی نیستند.

پدر و عموی یحیی که به ترتیب خاچیک و هامبارسون نام داشتند از هنرمندان این رشته بودند، از اینرو یحیی از زمان کودکی با ساز تار و سایر وسایل موسیقی آشنا می شود و با آنها انس می گیرد، خصوصا” با شکل تار که اثری نیکو در او به جای می گذارد.

یحیی در اوان کودکی هنگامی که صدای زیبای تار را می شنود شیفتگی و علاقه ای وافر بدان پیدا می کند و تصمیم می گیرد که کار پدر و عمویش را ادامه دهد.بزرگتر که می شود به پدرش در ساختن تار و سه تار کمک می کند. در قدیم روال کار چنین بوده که پدر یا عمو کارش را به پسر یا برادرزاده اش می آموخته، چون در آن زمان هنر و حرفه در خانواده موروثی بوده و یحیی هم بر همین منوال شاگرد پدرش بوده است. بعلت نبوغ ذاتی ای که یحیی داشته به زیبایی کار استادان دیگر هم توجه خاصی پیدا می کند و شیفته ی کار استاد فرج الله که در نوع خود استادی بی نظیر بوده می شود و پا را از دایره ی کار پدر و عمویش فراتر گذشته، اندازه و الگوی استاد فرج الله را اختیار می کند و با کمی تصرف توانسته به ساز تار ، زیبایی خاص و قابل توجهی بدهد و صدادهی آن را به درجه بالایی برساند. تا کنون هیچ سازنده ای نتوانسته به آن مقام برسد . و این می رساند که او در این راه بسیار جست و جو کرده تا به آنچه مورد نظرش بوده، دست یافته است. اگر تار یحیی را در سطحی صاف قرار دهیم خواهیم دید که تار یحیی از نظر زیبایی در بین تارها ممتاز است.

مشخصه خوش خوانی و خوش دستی تار یحیی

مشخصه خوش خوانی و خوش دستی تار یحیی به چند عامل مهم بستگی دارد: طرز ساخت کاسه، نصب دسته به کاسه ، عمل آوردن رو دسته ، اندازه های دقیق نسبت کاسه به دسته، تناسب کاسه ی بزرگ و کاسه کوچک (نقاره) ، نفیر داخل کاسه ، تراش داخل کاسه تناسب داخلی حجم کاسه ی بزرگ و کاسه کوچک و… مهمتراز اینها خرکی را که برای اولین بار روی تار قرارمیداد و آن را امتحان می کرد اگر از نظر صدادهی مطلوب واقع می شد دیگر عوض نمی کرد و این خرک را همیشه روی تار نگاه می داشت ، در صورت تغییر دادن صدا دهی تار کم می شود و از خوش خوانی می افتد . توصیه نگارنده این است که روی خرک تار خود را امضاء و علامت گذاری کنید زیرا عوض کردن آن به وسیله نا اهلان احتمال حتمی دارد. تار های یحیی به علت مرغوبیت، خریداران فراوانی داشته است به یاد دارم در سال 1312 تار یحیی 40 تومان و تار سایر استادان 14 تا 15 تومان بود و تار های معمولی 3 تا 5 تومان خریداری می شد . بدین لحاظ کار او را تقلید و به نام او می فروختند. بنابراین تصمیم می گیرد مهری بسازد و کارهایش را مهر کند . تا آن زمان کسی کار را مهر می زد. یحیی مهر بیضی شکل کوچکی می سازد و کلمه یحیی را روی آن حک می کند و به درون کاسه بزرگ می زند. اما از خدا بی خبران این مهر را تقلید می کنند و او دوباره در صدد برمی آید که مهر دیگری بسازد ، مهری می سازد دایره شکل ونام یحیی را به تاریخ 1325 (هجری قمری) با فشار روی بیخ دسته تار می زند . که البته آن را هم تقلید می کنند . یحیی با این امر مبارزه می کند و مهر بیضی شکل کوچکی می سازد و آن را روی کاغذی می زند و تاریخ ساخت و محل ساخت را می نویسد و در زیر سیم گیر می چسباند و سیم گیر را در جای خود وصل می کند و مهر مخفی دیگری که همین مهر زیر سیم گیر باشد ، روی کاغذی می زند و آن را زیر استخوان سرپنجه می چسباند. اگر تار یحیی دست نخورده باشد ، این مهر زیر استخوان سر پنجه وجود دارد. اگر تاری این سه مهر را داشته باشد خصوصا” مهر زیر استخوان سر پنجه ، محققا” ساخته یحیی است.

   

       نام یحیی در زیر سیم گیر تار                                       نمونه مهر یحیی در بیخ دسته تار

یحیی ملقب به استرادیواریوس تار ایران

گفتیم که سازندگان قدیم کارشان را مهر نمی زدند ، بعد از یحیی این کار ترویج می شود شگرد کار یحیی برای ساخت تار این بود که برای بالا بردن کیفیت کارش  از بهترین چوب ها و بهترین مصالح استفاده می کرد . ذکر این نکته قابل اهمیت است که یحیی بیشتر تار هایش را در اصفهان ساخته است. معمولا” این تار ها رنگ روشن و خال های سفیدی در پهلو های کاسه دارند و به دلیل اینکه از چوب توت جوان استفاده شده، صدایشان زنگ دارد و زیر خوان است.

یحیی برای مدتی به قزوین نزد خواهرش می رود. تارهایی که یحیی در آنجا ساخته به خاطر مرغوبیت چوب قزوین هم از نظر رنگ و هم از نظر صدا دهی بسیار خوب از کار در آمده است. یحیی چپ دست بوده ومعمولا افراد  چپ دست در کارشان مهارت زیادی پیدا می کنند. زمانی که یحیی در قزوین کار می کرده، دو عدد تار یکی کاسه بزرگ و دیگری که اندازه های آن با تارهای معمولی فرق بسیار دارد، برای خواهرش می سازد و داخل تار بزرگ را با خط خود به زبان ارمنی می نویسد و به خواهرش هدیه می کند.

آرامگاه مرحوم یحیی تار ساز روحش شاد باد.

امروزه حتی در میان سازندگان ساز یا فروشندگان ساز کم هستند افرادی که واقعا” بدانند که صدای یک تار چگونه باید باشد و هرگز به طور یقین نمی توان دانست که آیا فلان تار بد است یا نه، زیرا تنها کافی است که پوست بد قرا گیرد تا بهترین ساز تمام کیفیت خود را از دست بدهد. در بعضی از موارد یک سوهان کشی صحیح روی لبه ی کاسه یا روی دسته ی تار ، کافی است تا عیوب بزرگ را رفع کند. متداولترین معیار برای یک تار خوب قدرت و زنگ است. اما برای قضاوت در باب کیفیت یک تار باید نواختن آن را هم به خوبی دانست. در هر صورت دو اصل مهم در تار پوست و خرک آن است.