آشنایی با آلات موسیقی و لوازم جانبی آنها

سازهای موسیقی (ایرانی و خارجی) انواع مختلفی دارند که با توجه به شیوه نواختن، شکل ظاهری و در کل بدنه اصلی ساز به چند دسته تقسیم می شوند.

1. سازهای زهی
2. سازهای بادی
3. سازهای کوبه‌ای
4. سازهای صفحه‌کلیددار و الکترونیک

• سازهای زهی

سازهای زهی سازهایی هستند که در آنها صدا از لرزش زه یا تار یا سیم به وجود می‌آید. معمولاً با زخمه زدن یا ضربه زدن یا کشیدن آرشه بر روی این زه‌ها صدای دلخواه از ساز درمی‌آید. سازهای زهی را به صورت‌های مختلف بخش‌بندی نموده‌اند. زه‌صداها به دو دستهٔ زخمه‌ای و مرکب بخش می‌شوند. زه‌صداهای زخمه‌ای دسته‌ای از زه‌صداها هستند که در آن‌ها با زخمه زدن با انگشت یا مضراب بر عامل لرزنده،صدا تولید می‌شود.زه‌صداهای مرکب خانواده‌ای از زه‌صداها است با محملی برای زه‌ها و تشدیدکننده‌ای که جزء جدایی‌ناپذیر ساز است.

برخی از سازهای زهی زخمه‌ای

تار ، سه‌تار ، دوتار ، تنبور ، دیوان ، بربط یا عود ، چنگ ، سنتور ، قانون ، قیچک ، کمانچه ، گیتار ، ویلن ، ویولا یا ویلن آلتو ، ویلن‌سل ، بالالایکا ، ماندولین

• سازهای بادی

سازهای بادی سازهایی هستند که در آنها صدا از دمیدن در جسمی به وجود می‌آید. معمولاً در این جسم سوراخهایی تعبیه می کنند که با گرفتن و رها کردن این سوراخها صدای دلخواه از ساز درمی‌آید. سازهای بادی از اولین آلات موسیقی بودند که به دست بشر ساخته شدند. انسان‌های قرون گذشته آموخته بودند که با دمیدن در مخروط، برگ، یا حتی شاخ حیوانات می‌توانند صدایی بلند و بوقی مانند تولید کنند. آن‌ها با استفاده از این دانش به ساختن سازهای بادی کنونی پرداختند. ریشهٔ سازهای بادی کنونی از همان سازهای بادی اولیه است که از نظر ساختمان و چگونگی تولید صدا به دو دستهٔ چوبی و برنجی تقسیم می‌شود. البته اصطلاح «چوبی» یا «برنجی» بدان معنا نسیت که آن ساز از چه جنسی ساخته شده، بلکه این طبقه‌بندی بر پایه چگونگی و نحوه تولید صدا در دهنی آن‌ها مربوط می‌شود. مثلاً فلوت جزءسازهای بادی چوبی محسوب می‌گردد، هرچند که بدنه آن از فلز است. یا فلوت ریکوردر که در گذشته بسیار رایج بود و از چوب ساخته می‌شد، امروز برای آموزش موسیقی به کودکان رواج دارد و از پلاستیک ساخته می‌شود ولی جزو سازهای بادی چوبی است.

  1- سازهای بادی چوبی

الف) سازهای بادی چوبی بی‌زبانه یا بی قمیش: تولید صدا در این سازها از طریق برخورد هوا با تیغه هوائی که در بدنه آنها وجود دارد صورت می‌پذیرد. این سازها معمولاً لوله یا مجرای توخالی هستند که در آن ستونی از هوا در اثر دمیدن نوازنده در دهنی (مانند نی) یا تیغه هوائی مانند فلوت به ارتعاش در می‌آید.

ب) سازهای بادی چوبی زبانه‌دار یا با قمیش: تولید صدا در این سازها از طریق دمیدن هوا و به حرکت درآمدن و ارتعاشات بخش کوچکی که از جنس نی یا پلاستیک است (قمیش – زبانه) انجام می‌شود. مانند کلارینت که اجرای نت‌های مختلف و تغییر ارتفاع صدا در آن با باز و بسته کردن کلیدها یا حفره و سوراخ‌های هوائی (برای بلند وکوتاه کردن طول لوله تشدید کننده) انجام می‌شود.

  2- سازهای بادی برنجی

سازهای بادی برنجی که سابقاً از مس ساخته می‌شدند ولی امروزه از برنج ساخته می‌شود. در این دسته از سازها تولید صدا از طریق لرزش سریع لب‌های نوازنده در درون کاسه دهنی حاصل می‌شود. در سازهای این خانواده نیز از سوردین برای تضعیف صدا و تغییر رنگ صوتی ساز استفاده می‌شود. سوردین در این سازها قطعه‌ای مخروطی از چوب یا پلاستیک است که در دهانه انتهایی ساز قرار می‌گیرد.

برخی از سازهای بادی چوبی

 فلوت ریکوردر ، فلوت، ابوا، کلارینت ، ترومپت

• سازهای کوبه‌ای

سازهای کوبه‌ای یا پِرکاشِن سازهایی هستند که ازطریق ضربه، تکان، سایش، خراش یا هر عمل دیگری که منجر به نوسان شود، تولید صدا کند. وظیفهٔ اصلی سازهای کوبه‌ای معمولاً اجرای ضرب‌آهنگ (ریتم) در متن آهنگ است ولی توانایی اجرای ملودی را هم دارد. این سازها احتمالاً پس از صدای انسان قدیمی‌ترین نوع ساز است. سازهای کوبه‌ای را کلاً می‌توان به دو دستهٔ سازهای کوبه‌ای با کوک معین مثل بلز و سازهای کوبه‌ای با کوک نامعین مثل انواع طبل تقسیم کرد.

برخی از سازهای کوبه ای

• سازهای صفحه‌کلیددار و الکترونیک

سازهای صفحه‌کلیددار سازهایی هستند که برای نواختن آن از صفحه‌کلید استفاده می‌شود. شناخته شده‌ترین این‌گونه سازها پیانو است. امروزه ملهای مختلف الکترونیکی این سازها نیز در بازار زیاد شده است.

برخی از سازهای صفحه‌کلیددار و الکترونیک

پیانو ، ارگ ،آکوردئون

فلوت ریکوردر

فلوت کلیدی

بلز

زایلوفون

متالوفون

ساز دهنی ترمولو

ساز دهنی دیاتونیک

ساز دهنی کروماتیک

 گیتار آکوستیک

گیتار كلاسيك

گیتار الکتریک

ویولن استاندارد

ویولن آلتو   

ویولن سل

ماندولین

نی انبان – نی همبون

رعد

باران

زنگوله (کابل)

مثلث

شیکر

ماراکاس   

قاشقک

چوبک

چایمز      

کالیمباس

دمام

دهل

سنتور

قانون

سی تار

طبلا

زنبورک

ساز هنگ درام

ساز هپی درام

سنج انگشتی

ساز کوزه

ملودیکا

آکاردئون

کیبور الکتریک ( ارگ )

درامز (جاز)

تومبا (کونگا)

کاخن 

ترومپت

ساكسيفون باريتونه

ساکسیفون آلتو

ساكسيفون تنور

ساکسیفون سوپرانو

کلارینت

ابوا ( ابوآ )

تار

سه تار

تنبور

دو تار

دیوان ( باغلاما )     

بربط ( عود )

کمانچه 

قیچک

رباب

بالالایکا روسی

چگور

چنگ

تنبک

تمپو

دف و دایره

نقاره (ناقاره) و طاس

سورنا

 

بالابان دودوک (نرمه‌نای)

یک (ی) زله و دو زله

پایه نت

پایه دیواری

کاپو گیتار

 

پایه گیتار خرگوشی

تیونر

مضراب عود (پیک)

پیک گیتار