دف

دف یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است که با ضربه‌های انگشت آنرا می‌نوازند.  این ساز شبیه به دایره ولی بزرگ‌تر از آن و با صدای بم‌تر است. از این ساز برای پشتیبانی سازهای دیگر و حفظ وزن استفاده می شود. جنس پوستی که در ساخت آن بکار می رود یا طبیعی بوده یا مصنوعی می باشد. در قدیم برای آنکه صدای دف طنین بهتری داشته باشد از پوست آهو برای ساخت آن استفاده می شده است.

 

 

دف از شش بخش مجزا تشکیل شده است که به شرح ذیل می باشند:

1– کمانه : که چوبی غالبا” از جنس درخت بید به طول 170 سانتی متر و عرضی بین 5 تا 5/6 سانت است که دو سر آن را در حالت مماس بر یکدیگر نصب می کنند.در نتیجه حلقه ای چوبین حاصل میگردد که قطر آن غالبا” 50 تا55 سانتی متر می باشد . ضخامت این چوب از سمت بیرونی آن 5/1 سانت بوده و در سوی دیگر که محل نصب پوست می باشد با عمل پخ زدن به 2 تا 3 میلی متر می رسانند این عمل باعث می گردد تا صدای پوست در ناحیه ی کناره ساز کیفیت مطلوبی داشته باشد. همچنین بر روی کمانه فرو رفتگی کوچکی برای قرار گرفتن انگشت شست دست چپ تعبیه میگردد که شستی نامیده می شود . شستی موجب می شود تا کمانه راحت تر در دست نوازنده قرار گیرد.

انواع کمانه

• یک کمه ، کمانه ی یک کمه تنها از یک لایه چوب به ضخامت 5/1 سانت تشکیل می شود این نوع کمانه، کم‌تر بر اثر فشار پوست کج می‌شود و مزیت آن سبک بودنش است .
• دو کمه ، کمانه ی دو کمه از دو لایه چوب به ضخامت نهایی 5/1 سانت که لایه ها بر روی هم پرس شده تشکیل می گردد. این چوب از حجم بالاتری برخوردار است ومقاومت بیشتری نسبت به کج شدن در مقابل فشار پوست دارد.

2- پوست : دف را می توان از پوست طبیعی یا مصنوعی ساخت ولی امروزه بیشتر از پوست مصنوعی برای ساختن دف استفاده می نمایند.

1-2- پوست طبیعی

برای ساختن دف با پوست طبیعی، از پوست حیواناتی همانند گوسفند، بز، آهو و میش استفاده می‌گردد. پوست دف را نباید خیلی گرم کرد چون احتمال پاره شدن پوست وجود دارد. در ضمن، ممکن است در اثر کشیدگی زیاد پوست، کمانه کج شود. گرم کردن پوست، باعث خشک شدن چربی پوست شده و ساز را بد صدا می‌کند. حتی الامکان نباید به پوست دف آب زد چرا که در دراز مدت، بر کیفیت صدای آن اثر گذار است. اگر پوست دف در اثر گرمی هوا یا آفتاب بسیار کشیده شود، می‌توان آنرا از طرف پوست روی زمین صاف یا موزاییک شده گذار تا رطوبت زمین را آهسته آهسته به خود جذب کند. پوست را نباید روی آتش گرم کرد. برای گرم کردن پوست باید از هوای خشک، آفتاب یا تشک برقی استفاده کرد. اگر هیچ‌کدام از موارد در دسترس نبود، ناگزیر از هیتر برقی یا آتش استفاده می‌شود. لازم است ذکر شود که در این روش، احتمال وقوع شوک حرارتی، پاره شدن پوست، خشک شدن چربی پوست و در نهایت پاره شدن پوست را به همراه دارد. برای جلوگیری از این مورد، باید دف را به فاصله مناسبی از آتش گرفت. باید دف را دایماً بر روی حرارت بچرخانیم تا پوست بتدریج منقبض شود. با دست دما را کنترل می‌کنیم و اگر در جایی دمای پوست از حد مطبوع بیشتر باشد، دف را به صورت رفت و برگشتی (بادبزنی) حرکت می‌دهیم تا آن جایی که دف انقباض لازم را کسب کند.

• پوست طبیعی دف باید ویژه گیهای زیر را دارا باشد:
• پوست باید کهنه باشد بطوری که اگر قسمتی از آن را تر کنیم هیچ بویی از آن متصاعد نگردد.
• ضخامت پوست باید در تمام نقاط آن یکسان بوده و کلفت و نازک نشده نباشد .
• رنگ آن نیز باید یکنواخت بوده و دانه دانه و تگرگی نشده باشد.
• موها وزوائد پوست با قرار گرفتن آن در آب گرفته شود و استفاده از آهک و مواد شیمیایی دیگر موجب آسیب رسیدن به کیفیت پوست می گردد.

2-2- پوست مصنوعی

این پوست نسبت به پوست‌های طبیعی خواصی دارد که از جمله آن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• داشتن کوک ثابت
• قابلیت کوک با نت برای هر دف معین
• یک دستی ضخامت سطح پوست دف
• یک دستی کشش و یک دستی مواد سازنده در کل پوست
• عدم جذب رطوبت در نتیجه عدم تغییر حالت بر اثر آن
• عدم تغییر کوک در حال اجرا
• تاب برنداشتن کمانه به دلیل کشش یک سان پوست
• صدای استاندارد شده همانند سازهای ارکستر و سمفونی
• تجزیه نشدن توسط باکتری‌ها و میکروب‌ها
• نداشتن بوی نا مطبوع
• عدم ایجاد بیماری و حساست
• عدم افت ارزش ساز به دلیل عدم افت کیفیت پوست آن
• پر طرفدار تر از سازهایی با پوست طبیعی

3- گل میخ : اتصال پوست بر روی کمانه به وسیله ی میخهای سر تختی شبیه به پونز که از جنس برنج ، مس و یا آهن می باشند انجام می پذیرد

4- قلاب : در داخل کمانه میخها ی کج شده ای به شکل قلاب کوبیده می شود تا حلقه ها توسط آن آویخته شوند . این قلابها به فاصله 3 سانت از پوست و با فاصله یک سانت از یکدیگر تعبیه می گردند.

5- حلقه یا زنجیر : حلقه هایی به قطر 2 سانتیمتر که از جنس برنج ، مس یا آهن هستند در دسته های چهارتایی به قلابها وصل می گردند که نوازنده با تکان دادن دف صداهای مختلفی توسط آنها ایجاد مینماید .

6- تسمه ی چرمی : از تسمه چرمی برای دف نوازی های طولانی که موجب خستگی مچ دست نوازنده می گردد استفاده می شود به گونه ای که نوازنده تسمه نصب شده در قسمت داخلی کمانه را به مچ دست چپ خود بسته و بدین ترتیب فشار کمتری به دست او وارد می گردد . معمولا” در خانقاه ها و مراسم ذکر و سماع که نوازنده برای مدت طولانی ناگزیر به نواختن بوده وجود تسمه ی چرمی ضروری می گردد