قالب وردپرس افزونه وردپرس

نی

    Untitled-1 نی از قدیمی ترین سازهای بادی می باشد. امروزه در موسیقی اصیل ایرانی و در بین انواع سازهای بادی ایرانی که از قدیم مورد استفاده قرار می گرفته اند، (مانند: مزمار، نرم نای، درازنای، سرنا و …) تنها ساز بادی نی است که توانسته به نوعی در کنار دیگر سازهای ایرانی (مانند: تار، سنتور، سه تار، کمانچه و …) قرار گیرد. نی فت بند توانسته در طول سالهای متمادی یک تنه نقش سازهای بادی را در ارکستر ایرانی ایفا می کند.

دلیل این موضوع را از سه دیدگاه میتوان بررسی کرد:

  1. نوازندگان این ساز توانسته اند خصوصیات و ویژگیهای نی هفت بند را به نحو کامل و مطلوبی عرضه کنند و قابلیت آن را نشان دهند. به عبارتی افرادی که به نوازندگی نی روی آوردند با تلاش زیاد توانستند تکنیکها و حالاتی که معمولا در موسیقی ایرانی اجرا می شود را به نی منتقل کردند.
  2. خود ساز نی است که در عین سادگی، ولی به دلیل فرم صدادهی و نیز کاملتر بودن آن نسبت به دیگر سازهای بادی ایران، توانسته تمام آهنگها و نغمه های موسیقی ردیف دستگاهی ایرانی را به خوبی اجرا کند.
  3. صدایی که از نی خارج می شود (از لحاظ رنگ صدایی) به خوبی با دیگر سازهای ایرانی ترکیب می شود.

از قدیم نی را طبق الگوهای مختلفی می ساخته اند؛ یعنی از لحاظ طول، تعداد سوراخ و تعداد بندها، انواع گوناگونی، نی وجود دارد. به عبارت دیگر نی گاهی بلند یا کوتاه ساخته می شود و نیز برخی از انواع نی دارای ۶ یا ۷ سوراخ و گاهی داری ۹ سوراخ می باشد. از میان انواع نی های موجود، نی هفت بند امروزه پرکاربردترین ساز بادی در ایران می باشد. نی هفت بند دارای ۶ گره، ۶ سوراخ و ۷ بند می باشد.۵ سوراخ در جلوی ساز و یکی نیز در پشت ساز قرار دارد. سوراخ ش4022543شم به این علت در پشت نی قرار دارد که بتوان با انگشت شست آن را به راحتی مهار کرد.

ساز نی به لحاظ اندازه به ابعاد مختلفی ساخته می شود. در واقع نی هفت بند طبق الگوهایی که به مرور زمان به وسیله نوازندگان کشف شده، ساخته می شود. نی هفت بند دارای دوازده الگوها در ساخت می باشد که از الگوی “دو کوک ” که از لحاظ اندازه بلندترین نی است شروع شده و به صورت فواصل کروماتیک: دو دیز – ر – ر دیز – می – فا -فا دیز – سل – سل دیز -لا- لا دیز -سی ساخته می شود.

البته این بدان معنا نیست که نی هایی بلندتر یا کوتاهتر از فواصل فوق نتوان ساخت. تنوع طولی نی به دلیل عدم امکان کوک کردن است؛ به همین جهت نی را در اندازه های مختلفی می سازند که این خلا برطرف شود. در واقع کوتاهی و بلندی نی مانند شل کردن و سفت کردن سیم سازهای زهی و مضرابی است، یعنی هر چقدر نی بلندتر باشد، صدای بم تری تولید می کند و هر چه کوتاهتر شود صدای زیرتری تولید خواهد کرد.

تولید صدا از نی به دو گونه متفاوت است:

  • حالت اول: به اصطلاح فرم ” لبی” نام دارد که نوازنده در این روش نی را به صورت مایل روی لبهای خود قرار داده و با ایجاد یک باریکه هوایی بوسیله روزنه بین دو لب و برخورد این باریکه به تیغه سر نی، صدا تولید میکند. پهنای تیغه سرنی در این حالت هر چقدر دارای ضخامت کمتری باشد، صدای تولید شده از نی، شفافتر خواهد بود. این شیوه نوازندگی بیشتر در ایلات و عشایر و بین چوپانان و به اصطلاح محلی ها رواج دارد. معمولا صدایی که بدین صورت توسط این قشر نوازندگان از نی تولید میشود، صدایی است نسبتا بلندتر از حالت طبیعی و همراه با ناخالصی.در موسیقی ردیف دستگاهی و کلاسیک ما نیز در ارکسترهای ایرانی این روش صدادهی، چندان معمول نبوده و نمی باشد.
  • حالت دوم: به اصطلاح فرم “دندانی” نام دارد که همان تیغه سر نی در این روش به جای قرار گرفتن در روی لب، بین دو دندان پیشین نوازنده قرار میگیرد. باریکه هوایی را در این حالت به جای روزنه بین دولب،فاصله بین سقف دهان و زبان تولید میکند. این روش نسبت به روش اول از قدمت کمتری برخوردار است و احتمالا در اصفهان، نی نوازی به صورت دندانی ابداع و ترویج شده. زیرا تا آنجا که تاریخ نشان میدهد، اولین نوازنده های نی به سبک دندانی در اصفهان بوده اند مثل سلیمان اصفهانی، ابراهیم آقاباشی، نایب اسدالله اصفهانی، و استاد حسن کسائی که این نوع نوازندگی را به اوج تکامل خود (تا به امروز) رسانده اند.

نوازندگی با هر یک از این دو شیوه نسبت به یکدیگر معایب و محاسن خاص خود را دارد. هر چند شیوه دندانی روش متداول در بین نوازندگان حرفه ای نی است. ولی این موضوع را نباید دلیل بر نفی محاسن شیوه لبی در نوازندگی دانست.

در ایران سه نوع نی مورد استفاده قرار می گیرد :

۱) نی كوتاه: نی كوتاه با قطر نسبتا كلفت كه سازیست محلی و با آن آهنگ های محلی را اجرا می كنند و دو نوع صدا از آن اخذ می شود :
الف) بم كه در آن نوازنده از صدای خود كمك میگیرد و دو رگه است .
ب) صدای زیر كه یك اوكتاو با بم اختلاف دارد و گاهی نوازنده دو صدارا با هم مخلوط می كند این نوع نی معمولا دارای
۷ بند است كه ۵ سوراخ آن روی آن و یكی در پشت آن قرار دارد و طول آن معمولا ۳۰ تا ۳۳ سانتی متر و قطر آن تقریبا ۵/۲ سانتی متر است و در اكثر نقاط ایران وجود دارد .نوازنده آنرا در وسط لبها قرار داده و دهان را كمی باز میكند و در آن می دمد و صدای آن زیر و بسیار روشن است . وسعت هر یك از صداها ۶ نت میباشد و بعضی از نوازندگان چیره دست نیم پرده بالاتر را هم اخذ می كنند .

۲) نی بلند: كه در قدیم به نای خرك معروف بوده است و شاید به خاطر بلندی به این نام معروف شده است . این نی تقریبا بلندترین نوع نی است كه صدای بسیار بمی دارد و در قدیم صدای حالت دست بسته آنرا با صدای سیم بم عود یكی می دانستند . این نوع نی دارای ۵ سوراخ است كه ۴ سوراخ روی آن و یكی در پشت آن قرار دارد و به درستی نمی توان گفت كه دارای ۷ بند است . طول این ساز بین ۷۰ تا ۸۰ سانتی متر است و قطر دهنه آن تقریبا ۵/۲ سانتی متر است . صدای بسیار بم و سوزناكی دارد و در بین مردم ، این نی و نی كوتاه به نی چوپانی معروفند . نوازنده آنرا در گوشه لب قرار داده و ملودی های كم وسعت و كوتاه را اجرا می كند ، صدای آن دو رگه است . همراه با مقداری از صدای خود نوازنده كه بیشتر در مقام های دشتستانی و ماهور و بیات ترك قطعاتی می نوازند وسعت صدای آن ۶ نت است ولی معمولا نوازندگان با تجربه ۷ صدا را از آن اخذ می كنند . این ساز در جنوب ایران و مازندران و بین قبایل تركمن و خراسان نواخته می شود .


۳) نی هفت بند: جزو سازهای موسیقی اصیل ایرانی می باشد . ساختمان آن تقریبا تثبیت شده است و روی آن ۵ سوراخ و پشت ان ۱ سوراخ دارد . این ساز را معمولا با دندان می نوازند ( لیكن نوازندگانی هم هستند كه آنرا با لب می نوازند و نواختن این ساز را با دندان جزو ابداعات نایب اسدالله اصفهانی می دانند كه به احتمال قوی این طرز نواختن قبل از وی نیز رایج بوده است ) بدین ترتیب كه سر آنرا در دهان بین دندان ها می گذارند و هوا را بدون واسطه به داخل نای می دمند . برای دمیدن در نی باید از نفسی كه در داخل ششها اندوخته ایم استفاده شود . سرش را باید وسط دندان پیشین قرار داد و بعضی ها برحسب عادت نی رامیان دندان و نیش و پیشین می گذارند كه حالت اول اصولی تر است و بخاطر اینكه هوامستقیم وارد نی میشود در هر دو صورت زبان باید روی نی قرار گیرد . اگر نی را سمت راست بدن قرار دهیم باید سمت راست دهان روی نی باشد و طرف چپ آزاد و برعكس اگر طرف چپ بدن قرار گیرد قسمت چپ دهان بوسیله لبها نی را می پوشاند و هوای ششها باید بدون مزاحمت زبان و دندانها وارد نی گردد . لرزانندن لبها كه به نظر بعضیها كار زشتی است به ویبراسیون صدا كمك می كند و بیشتر برای صدای اوج و غیث مورد احتیاج است . نی هفت بند دارای ۴ منطقه صوتی به قرار زیر است : بم ، اوج ، غیث ، ذیل .


نوازندگان پر تجربه دو نوع بم را اخذ می كنند كه یكی قوی است و صدای دو رگه بسیار سوزناك و دلنشینی دارد كه برای این صدا كه نفس بیشتری احتیاج است و هنگام نواختن برای این صدا نی را باید با زاویه بازتری نواخت و دیگری صدای بم نرم است كه زاویه نی را باید بسته تر از بم قوی گرفت و با نفس كمتری در آن دمید .
صداهای نی ثابت نیستند و باید صدای دلخواه را به وسیله دمیدن و شدت هوا و همچنین با انگشتان اخذ كرد مثلا برای گرفتن (( می بمل )) باید نصف انگشت را به طرف بالا یا پایین بلند كرد.
با نی میتوان ویبراسیون ، نت های مقطع ، تریل ، نگاهداشتن نت پایه و ملودی سازی ، ترمولو ( گیلیساندو ) را اجرا كرد . نوازندگان معاصر ، دست بسته این ساز را Re فرض می كنند و آنرا جزو سازهای كششی می دانند.

درباره ی حمید جهرمی نژاد

بنده حمید جهرمی نژاد فوق لیسانس مهندسی حمل و نقل دریایی از دانشگاه امیر کبیر هستم. اهل شیراز و در حال حاضر کارمند اداره کل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان می باشم. با توجه به علاقه ای که به موسیقی (بخوصوص موسیقی سنتی) داشتم از دوران جوانی با انواع سازهای موسیقی آشنایی پیدا کردم. با توجه به چپ دست بودن و مشکلات مالی برای رفتن به کلاسهای آموزشی، در یادگیری و نواختن سازهای مورد علاقه ام (سنتور و ویولن) موفقیتی حاصل نشد ولی از سر علاقه ای که به انواع ساز داشتم، با سعی و تلاش فراوان خود و همسرم، توانستیم در مردادماه 1396 فروشگاه موسیقی آوا را تاسیس نماییم. ارائه خدمت به هنرمندان و هنر دوستان عزیز در بندرعباس افتخار ماست.

مطلب پیشنهادی

تمبک

تنبك از نظر نوازندگی، صوت و ساختمان فیزیكی اش در عین ظاهری ساده، یكی از …

دیدگاهتان را بنویسید