موسیقی آوا فروشگاه موسیقی آوا بندرعباس
ابوالحسن صبا، استاد برجسته موسیقی ایران، آهنگ‌ساز، نوازنده و از برجسته‌ترین چهره‌های موسیقی ایران در هفتاد سال گذشته بوده است. ایشان فرزند دکتر ابوالقاسم کمال السلطنه فرزند جعفرخان حکيم باشي معروف به صدرالحکماء و از نواده هاي فتحعلي خان صبا ملک الشعراي دربار قاجار بوده اند. ابوالحسن صبا در سال 1281 خورشيدي در خانواده اي تولد يافت که اهل هنر، ادبيات و طبابت بودند و به علت تسلط پدر صبا به ادبيات فارسي و عربي، به او لقب کمال السلطنه داده بودند.
پدرش سه تار نیز می نواخت و اولین استاد پسر نیز بود. مادر صبا نقل کرده است که ابوالحسن از بچگي لب ايوان مي نشست و چند تار به انگشت خود مي بست و با دهان صداي سازهاي مختلف را درميآورد. کمال السلطنه یک پسر و سه دختر دیگر هم داشت که همگی هنرمند و دلبسته به موسيقي بودند.
ابوالحسن تحصيلات مقدماتي را در مدرسه علميه و سپس در کالج آمريکايي به پايان رسانيد و به زبان و ادبيات فارسي و انگليسي آشنايي يافت. او نزد میرزا عبدالله فراهانی، درویش خان و علینقی وزیری تار و سه‌تار، نزد حسین هنگ‌آفرین ویولن، نزد حسین اسماعیل‌زاده کمانچه، نزد علی اکبر شاهی سنتور، نزد اکبرخان نی و نزد حاجی خان ضرب را آموخت. او همچنین در جوانی به مدرسه کمال‌الملک رفت و نقاشی را فرا گرفت. همچنین در رشته‌هایی مانند سوهان‌کاری، نجاری، ریخته‌گری، معرق‌کاری و خاتم‌کاری مهارت کسب کرد که بعداً در ساختن آلات موسیقی به کار بست.
صبا، آثار نیما و هدایت را می‌خواند و با نیما و شهریار روابط نزدیک داشت. استاد درباره فراگرفتن موسيقي چنين مي گويد: پدرم علاقه زیادی به موسيقي داشت، و از آنجایی که خودش هم آشنایی به ساز ايراني داشت، لذا از همان کودکي مرا نزد اساتيد وقت فرستاد تا درس موسیقی را بیاموزم. قبل از اين که شروع به مشق ويلن بکنم با سازهاي ايراني از قبيل سه تار، تار، سنتور و ضرب آشنا شدم، حتي قدري هم کمانچه زدم. بعداً اطلاعات خودم را به ويولون منتقل کردم و تقريباً يک آموزشگاه خصوصي براي ويولن ايجاد کردم و کتابهايي در اين خصوص نوشته و انتشار دادم.
خدمات ارزنده استاد ابوالحسن صبا به موسیقی ایران که در زمان حیات وی صورت گرفت قابل مالاحضه می باشد. ایشان در سال ۱۳۰۲ در مدرسه عالی موسیقی که توسط علینقی وزیری بنیان گذاشته شده بود، مشغول به تحصیل شد. هرچند او از کودکي در نواختن انواع سازهاي اصيل ايراني مهارت داشت، اما شگفتي هنر او را بايد از زمان تأسيس این مدرسه عالي دانست.صبا در سن ۲۲ سالگی دانشجوی ممتاز و تک‌نواز برنامه‌های ارکستر این مدرسه شد و مورد احترام و تشویق اساتید و دوستانش قرار گرفت.او در نواختن همه سازهای موسیقی ردیف، چیرگی پیدا کرد و تمام سازهای ایرانی همچون سنتور، تار، سه‌تار، تنبک، نی، کمانچه، ویولن و نیز پیانو را در حد استادی می‌نواخت ولی ویولن و سه‌تار را به عنوان سازهای تخصصی خود برگزید.
نخستین اثر ضبط‌شده صبا قطعه” زرد ملیجه” با ویولن بود که در میان دو بند سرود ” ای وطن” در سال ۱۳۰۶ در قالب صفحه، تولید شد و بسیار مورد توجه قرار گرفت.
او در سال ۱۳۰۶ از طرف استاد علینقی وزیری مأمور شد تا در رشت مدرسه‌ای مخصوص موسیقی تأسیس کند. صبا نزدیک به ۲ سال در رشت ماند و در آنجا ضمن آموزش موسیقی، به روستاها و کوهپایه‌های شمال می رفت و به جمع‌آوری آهنگ‌های محلی می پرداخت. آهنگ‌های دیلمان، رقص چوبی قاسم‌آبادی، کوهستانی و امیری مازندرانی یادگار این دوره از زندگی اوست.
صبا، در سال ۱۳۱۱ با یکی از شاگردان خود با نام منتخب اسفندیاری کوه نور، دختر عموی نیما ازدواج کرد که حاصل این ازدواج، سه دختر به نام‌های غزاله، ژاله و رکسانا می‌باشد. در سال ۱۳۱۸ که رادیو تهران تأسیس شد، صبا در رادیو به کار نوازندگی پرداخت ولی همچنان در هنرستان موسیقی مشغول آموزش و پژوهش در زمینه موسیقی بود و حتی در اواخر عمر نیز در منزلش کلاس موسیقی دایر کرده بود و به علاقه مندان آموزش می‌داد.
متأسفانه استاد ابوالحسن صبا زود از جهان رفت. ایشان در تاريخ 29 آذر سال 1336 در سن 55 سالگی به علت عارضه قلبی دار فانی را وداع گفت و پیکرش در قبرستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد. بعد از مرگ و بر طبق وصیت او، خانه‌اش توسط دانشکده هنرهای زیبا در ۲۹ آبان ۱۳۵۳ به موزه تبدیل شد. این موزه در سال ۱۳۸۳ به کوشش سبا خویی، نوه استاد، مرمت شد و به وضعیت فعلی‌اش رسید که امروز میزبان هنردوستان ایرانی است.
صبا چهل سال تمام ساز نواخت، تعلیم داد، در ارکسترها شرکت کرد، کتاب نوشت و درتمام جریان‌های موسیقی ایران تأثیر مستقیم و مثبت داشت. در تمام رشته‌های موسیقی ایران و حتی سایر هنرها همچون ساختن ساز و نقاشی و ادبیات مهارت داشت، زبان انگلیسی می‌دانست و دانشنامه‌ای جامع از علم و عمل موسیقی ایرانی بود.
مکتب نوین موسیقی ایرانی که از درویش خان آغاز شده بود با صبا به اوج رسید وشاگردان صبا نیز پیرو راه او شدند. از میان انبوه شاگردان صبا می توان به حسین تهرانی، حسن کسایی، داریوش صفوت، فرامرز پایور، غلامحسین بنان، لطف‌الله مفخم پایان، علی تجویدی، جهانگیر کامیان، همایون خرم، رحمت‌الله بدیعی، ساسان سپنتا، ابراهیم قنبری مهر، مهدی خالدی، عباس شاهپوری، مهدی مفتاح، محمدعلی بهارلو، حبیب‌الله بدیعی، محمد طغانيان دهكردي، سعید قراچورلو، و شهریار و بابک رادمنش اشاره کرد.
آثار زیادی از استاد صبا بجا مانده که از معروفترین این آثار که تا کنون منتشر شده است می توان به سه دوره آموزش ویولن، چهار دوره تعلیم سنتور، یک دوره تعلیم تار و سه‌تار اشاره کرد. در مجموع، کارهای به‌جا مانده از استاد ابوالحسن صبا را می‌توان این گونه دسته بندی کرد:
- کتاب دوره اول، دوم، سوم ویلون
- کتاب دوره اول و دوم، سوم، چهارم سنتور
- کتاب دوره اول سه تار
- کارهای غیرمستقل
- سلوی ای وطن کتاب دستور ویلون وزیری
- چهار مضراب سه گاه، کتاب دستور ویلون وزیری
- رنگ بیات ترک، کتاب ۲۳ قطعه ضربی
- پیش درآمد ترک، ۱۸ قطعه پیش درآمد
- نوید بهار، کتاب اول ویلون
- چهار مضراب ساده در ماهور، کتاب اول ویلون
- دستور ضرب
- ردیف کامل آوازهای ایرانی
- چهر مضراب نوا
- کارهای الهام گرفته از موسیقی محلی
- دیلمان (دشتی)
- امیری یا مازندرانی (دشتی)
- زرد ملیجه (دشتی)
- به زندان (شوشتری)
- در قفس (دشتی)
- رقص چوپی (افشاری)
- کوهستانی (دشتی)
